Documenten voor je nalatenschap en medische keuzes

Documenten waarmee je zaken rond je nalatenschap, medische wensen en financiën kunt regelen

Het is een onderwerp waar veel mensen het liefst zo min mogelijk bij stilstaan: wat gebeurt er als je komt te overlijden, ernstig ziek wordt of je zelf niet meer kunt uitspreken? Toch is het juist in zulke situaties enorm belangrijk dat er duidelijkheid is. Voor je naasten, die vaak emotioneel en praktisch overbelast zijn. En voor jezelf, omdat je zo grip houdt op je eigen wensen en nalatenschap.

Er bestaan verschillende documenten die je kunt gebruiken om je zaken goed te regelen. Van een testament dat bepaalt wie erft, tot een levenstestament waarin je regelt wie namens jou, beslissingen mag nemen als je dat zelf niet meer kunt. In deze uitgebreide gids bespreken we stap voor stap wat elk document inhoudt, wanneer je het nodig hebt en hoe je het regelt.

Het testament: regie over wat je nalaat

Een testament is het bekendste en meest complete document om je nalatenschap te regelen. Het testament wordt altijd opgesteld bij een notaris, zodat je zeker weet dat het juridisch waterdicht is.

In een testament kun je vastleggen wie je erfgenamen zijn. Dat kan je kinderen zijn, je partner, maar ook een goed doel of iemand buiten de familie. Je kunt er ook voor kiezen om iemand juist níet te laten erven, bijvoorbeeld bij een verstoorde relatie. Verder kun je specifieke zaken regelen, zoals legaten (bijvoorbeeld een geldbedrag aan je peetkind), een uitsluitingsclausule (zodat erfenis privé blijft bij scheiding) of een tweetrapstestament (om erfbelasting te beperken).

Een belangrijk onderdeel van een testament is dat je een executeur kunt benoemen. Dit is iemand die de praktische afwikkeling regelt: de rekeningen betaalt, spullen verdeelt, de belastingaangifte doet en contact houdt met erfgenamen. Ook kun je een voogd aanwijzen als je minderjarige kinderen hebt. Dit geeft veel ouders rust, omdat ze weten wie hun kinderen opvangt als zij onverwacht overlijden.

Het testament wordt na ondertekening ingeschreven in het Centraal Testamentenregister (CTR). Daarin staat dát je een testament hebt gemaakt en bij welke notaris het ligt, maar de inhoud blijft geheim. Na je overlijden kan een notaris het testament opvragen en met de erfgenamen bespreken.

Praktisch voorbeeld
Denk aan een alleenstaande moeder die haar kinderen wil beschermen en een voogd wil aanwijzen. Als zij geen testament opstelt, bepaalt de rechter wie het gezag krijgt. Met een testament kan zij zelf beslissen wie de kinderen opvangt en hoe haar bezittingen worden beheerd totdat de kinderen meerderjarig zijn.

Checklist Testament

Wil je zelf bepalen wie je erft en hoe je vermogen wordt verdeeld? Dan heb je een testament nodig. Hieronder vind je een stappenplan en aandachtspunten:

Voor je begint

denk na over wie je erfgenamen wilt benoemen;
overweeg of je een executeur wilt aanwijzen;
beslis of je iemand wilt onterven;
bepaal of je legaten wilt opnemen (bijvoorbeeld een speciaal voorwerp voor iemand);
bekijk of je een voogd wilt benoemen voor minderjarige kinderen;
denk na over een uitsluitingsclausule (privévermogen bij scheiding).

Tijdens het opstellen

bespreek je wensen met een notaris;
lees het concepttestament zorgvuldig door;
stel vragen als iets niet duidelijk is.

Na ondertekening

zorg dat je een kopie bewaart;
informeer je naasten dat er een testament is;
weet dat je het altijd kunt aanpassen.

Het codicil: persoonlijke spullen en je uitvaart

Een codicil is eenvoudiger dan een testament. Het is een handgeschreven document, waarin je vastlegt wat je wilt dat er gebeurt met je persoonlijke spullen of hoe je uitvaart eruit moet zien.

Je kunt er bijvoorbeeld in opschrijven dat je trouwring naar je dochter gaat, dat een specifiek schilderij aan je broer toekomt, of dat je op een bepaalde plek begraven wilt worden.

Een codicil is laagdrempelig: je hoeft niet naar de notaris. Maar het heeft beperkingen. Zo kun je er geen geld, aandelen of onroerend goed mee nalaten en kun je ook geen voogd aanwijzen. Alles wat meer dan persoonlijke spullen betreft, hoort in een testament thuis.

Omdat een codicil niet wordt geregistreerd, is het belangrijk dat je je naasten vertelt waar je het bewaart. Sommige mensen kiezen ervoor het codicil bij hun testament te voegen, zodat het in de kluis van de notaris ligt.

Tip uit de praktijk
Schrijf altijd duidelijk op dat het je bedoeling is dat het codicil je eerdere verklaringen vervangt als je een nieuwe versie maakt. Zo voorkom je dat er meerdere, tegenstrijdige versies opduiken.

Checklist Codicil

Wil je persoonlijke spullen of uitvaartwensen zelf vastleggen? Dan kun je een codicil opstellen:

Hoe stel je een codicil op?

neem een blanco vel papier;
schrijf het document volledig met de hand;
vermeld je volledige naam en geboortedatum;
omschrijf duidelijk wat je nalaat en aan wie;
leg je uitvaartwensen vast (begrafenis, crematie, muziek);
zet de datum onderaan;
onderteken met je handtekening.

Na het opstellen

bewaar het codicil op een veilige, vindbare plek;
vertel je naasten waar het ligt;
maak eventueel een kopie voor je administratie;
vernietig oude codicils als je een nieuwe maakt.

Het levenstestament: beslissingen tijdens je leven

Een levenstestament wordt steeds populairder. Dit document regelt niet wat er na je overlijden gebeurt, maar juist wat er gebeurt als je zelf niet meer kunt beslissen. Bijvoorbeeld door dementie, een beroerte of een coma.

Je kunt in een levenstestament iemand machtigen om je financiën te beheren. Denk aan het betalen van rekeningen, verkopen van je huis of doen van schenkingen aan je kinderen. Ook kun je medische wensen vastleggen, zoals je voorkeur over behandelingen of verzorging, en bepalen wie hierover mag overleggen met artsen.

Veel mensen vinden het prettig dat je in een levenstestament heel specifiek kunt aangeven wat je wilt, zoals:

“Ik wil niet langdurig kunstmatig beademd worden.”
“Mijn partner mag mijn woning niet verkopen zonder toestemming van mijn kinderen.”

Een levenstestament wordt altijd opgesteld bij een notaris. Banken en instanties accepteren zo’n document als bewijs dat degene die je aanwijst, ook echt bevoegd is.

Voorbeeld
Een weduwe die langzaam dement wordt, kan in een levenstestament vastleggen dat haar zoon de financiële zaken regelt en haar dochter medische beslissingen neemt. Zo ontstaat geen onduidelijkheid als zij zelf niets meer kan.

Checklist Levenstestament

Een levenstestament is belangrijk als je zelf niet meer kunt handelen. Deze checklist helpt je op weg:

Voor je gesprek met de notaris

bedenk wie je vertrouwt om je belangen te behartigen;
maak een lijst van je wensen voor medische zorg;
bepaal wie je financiële zaken mag regelen;
bespreek of je beperkingen wilt opnemen (bijv. geen verkoop van je woning zonder overleg);
noteer vragen voor de notaris.

Tijdens het opstellen

bespreek je wensen uitvoerig;
laat vastleggen wie bevoegd is en in welke situaties;
check of medische wensen goed beschreven staan.

Na ondertekening

bewaar het levenstestament goed;
geef je bank(en) een kopie of verklaring;
informeer je huisarts en naasten.

De volmacht: tijdelijk of beperkt

Een volmacht lijkt op een levenstestament, maar is meestal eenvoudiger en beperkter van opzet. Met een volmacht machtig je iemand om namens jou bepaalde handelingen te verrichten. Dit kan tijdelijk zijn, bijvoorbeeld als je een tijd in het buitenland bent, of voor een specifiek doel, zoals het verkopen van een woning.

Een volmacht kan schriftelijk worden vastgelegd of bij de notaris worden opgesteld. De laatste variant – de notariële volmacht – geeft meer zekerheid, vooral bij belangrijke transacties.

Praktisch voorbeeld
Een oudere man die nog gezond is, maar geen energie meer heeft om zijn administratie te doen, kan zijn dochter via een notariële volmacht machtigen om zijn bankzaken te regelen.

Checklist Volmacht

Een volmacht kan tijdelijk of permanent zijn. Denk hierbij aan:

Voor het opstellen

beslis wat de gemachtigde mag regelen (bijvoorbeeld alleen betalingen of alles);
bepaal hoe lang de volmacht geldig is;
overweeg een notariële volmacht voor belangrijke zaken.

Tijdens het opstellen

zorg dat alle afspraken duidelijk worden vastgelegd;
laat beide partijen tekenen;
laat de volmacht registreren als dat nodig is.

Na het opstellen

geef een kopie aan je gemachtigde;
informeer je bank of instantie als dat nodig is.

De wilsverklaring: medische wensen vooraf vastleggen

Een wilsverklaring is een document waarin je vastlegt welke medische behandelingen je wel of niet wilt ondergaan. Het is vooral bedoeld voor situaties waarin je niet meer in staat bent je wil duidelijk te maken, bijvoorbeeld na een beroerte of in vergevorderde dementie.

Er zijn verschillende vormen:

Een behandelverbod, waarin je schrijft dat je geen behandelingen wilt die je leven kunstmatig verlengen zonder kans op herstel.
Een reanimatieverklaring, waarin je aangeeft dat je niet gereanimeerd wilt worden.
Een euthanasieverklaring, waarin je vastlegt onder welke omstandigheden je euthanasie zou willen.

Een wilsverklaring kun je zelf opstellen, maar het is verstandig dit te bespreken met je huisarts. Die kan je verklaring opnemen in je medisch dossier.

Checklist Wilsverklaring

Wil je medische keuzes vooraf vastleggen? Denk dan aan deze aandachtspunten:

Wat kun je vastleggen?

behandelverbod (geen kunstmatige levensverlenging);
reanimatieverklaring (wel of geen reanimatie);
euthanasieverklaring (wensen rondom levenseinde).

Hoe stel je een wilsverklaring op?

schrijf je wensen duidelijk op papier;
gebruik eventueel voorbeeldformulieren van de KNMG (artsenorganisatie);
bespreek de inhoud met je huisarts;
onderteken en dateer de verklaring.

Na het opstellen

bewaar de verklaring op een vindbare plek;
laat je huisarts een kopie opnemen in je medisch dossier;
vertel je familie dat je een wilsverklaring hebt.

De euthanasieverklaring: wensen rond het levenseinde

Een euthanasieverklaring is een specifieke en gevoelige vorm van een wilsverklaring. Hierin geef je aan dat je euthanasie wenst onder bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld bij uitzichtloos en ondraaglijk lijden.

Deze verklaring is geen garantie dat euthanasie ook wordt uitgevoerd, omdat een arts altijd een eigen beoordeling maakt. Maar een duidelijke en actuele euthanasieverklaring maakt het wel makkelijker om hierover in gesprek te gaan met je huisarts of specialist.

Donorregistratie: wat gebeurt er na je overlijden?

Na je overlijden kunnen je organen of weefsels mogelijk andere levens redden. In Nederland registreer je je keuze in het Donorregister. Daarin leg je vast of je donor wilt zijn, niet wilt zijn, of de beslissing aan je nabestaanden overlaat.

Je registratie geldt als formele toestemming. Bespreek je keuze daarom met je familie, zodat zij weten wat je wilt.

Checklist Donorregistratie

Wil je duidelijkheid over orgaandonatie? Doorloop deze punten:

ga naar www.donorregister.nl;
log in met DigiD;
kies of je wel, niet of onder voorwaarden donor wilt zijn;
bespreek je keuze met je familie;
controleer regelmatig of je registratie nog klopt.

De bewindregeling: bescherming voor kwetsbare erfgenamen

Als je erfenis naar iemand gaat die niet goed met geld kan omgaan – bijvoorbeeld een jongvolwassene of iemand met schulden – kun je in je testament een bewind instellen. Een bewindvoerder beheert dan het vermogen totdat de erfgenaam een bepaalde leeftijd bereikt of aan voorwaarden voldoet. Zo bescherm je het geld tegen onverstandige uitgaven of schuldeisers.

Schenkingsovereenkomsten: bij leven al delen

Soms wil je liever niet wachten tot je overlijdt om vermogen over te dragen. Met een schenkingsovereenkomst kun je nu al geld of bezittingen schenken. Dit kan belastingvoordeel opleveren, vooral als je gebruikmaakt van vrijstellingen (bijvoorbeeld voor de aankoop van een huis).

In een schenkingsovereenkomst leg je vast hoeveel je schenkt, aan wie, wanneer en onder welke voorwaarden. Bijvoorbeeld dat de schenking privévermogen blijft bij een huwelijk.

Checklist Schenkingsovereenkomst

Als je al tijdens je leven wilt schenken, kun je hierop letten:

Voor je schenkt

bepaal wat je schenkt (geld, huis, bezittingen);
informeer naar belastingvrijstellingen;
overweeg voorwaarden (bijv. uitsluitingsclausule).

Tijdens het opstellen

leg de schenking schriftelijk vast;
laat eventueel een notaris de akte opmaken;
spreek duidelijk af wat er gebeurt bij overlijden;

Na het opstellen

bewaar de overeenkomst zorgvuldig;
informeer je boekhouder of adviseur over de schenking.

Hoe bepaal je wat je nodig hebt?

Het is niet nodig alles tegelijk te regelen. Begin met de vraag wat je het belangrijkste vindt:

Wil je zelf bepalen wie je bezittingen erft? Dan heb je een testament nodig.
Wil je dat iemand namens jou beslissingen neemt als je dat niet meer kunt? Dan biedt een levenstestament zekerheid.
Wil je medische keuzes vooraf vastleggen? Dan is een wilsverklaring verstandig.
Wil je organen doneren? Leg het vast in het Donorregister.

Een notaris kan je helpen deze documenten goed op elkaar af te stemmen.

Verder lezen

Wil je je nog meer verdiepen in alles wat komt kijken bij nalatenschap, testamenten en de rol van de notaris? Deze artikelen helpen je op weg:

Tot slot: rust en zekerheid voor jezelf en je naasten

Het vastleggen van je wensen is geen teken van somberheid, maar juist van zorgzaamheid. Je neemt verantwoordelijkheid voor hoe je nalatenschap wordt geregeld en hoe beslissingen over je gezondheid en financiën vallen als je dat zelf niet meer kunt.

Of het nu gaat om een testament, een levenstestament, een wilsverklaring of een codicil: je maakt het verschil door nu vast te leggen wat je belangrijk vindt. Zo laat je niet alleen je bezittingen, maar vooral rust en duidelijkheid achter.

02/07/2025